Michał Sławecki (UMFC w Warszawie)
REPERTUAR ŚPIEWU GREGORIAŃSKIEGO
Repertuar gregoriański (GREG) został wydane w tzw. księgach muzyczno-liturgicznych. Z przyczyn praktycznych ograniczymy się do podania najważniejszych pozycji i krótkiego opisania ich zawartości. Pominięte zostaną te z nich zawierające śpiewy celebransa oraz celebracje o szczególnym charakterze, jak np. śpiewy Wielkiego Tygodnia[1].
Księgi Editio Vaticana
Z woli papieża Piusa X w 1905 roku, w celu przygotowania oficjalnej edycji śpiewu gregoriańskiego Editio tipica, powołana została komisja watykańska, na czele której stanął dom Joseph Pothier. Pozostałymi członkami byli André Mocquereau, Peter Joseph Wagner, Raphael Molitor. Komisja zapoczątkowała długoletnie prace nad oficjalną edycją GREG dla użytku całego kościoła w rycie rzymskim.
W 1913 roku, z powodu nieustannych antagonizmów wśród członków komisji, prace redakcyjne powierzone zostały mnichom z Solesmes.[2]
Najważniejsze pozycje Editio Vaticana:
-
Kyriale (1905). Melodie Ordinarium Missae pogrupowane w osiemnaście schematów-formularzy, z których każdy zawiera: Kyrie, Gloria, Sanctus, Agnus Dei. Publikacja obejmuje też melodie: sześć Credo oraz śpiewów na niedzielne pokropienie wodą święconą – trzy Asperges me oraz Vidi aquam; Cantus ad libitum – jedenaście Kyrie,cztery Gloria (w tym jedna z MIL), trzy Sanctus oraz dwie Agnus Dei.
-
Graduale Romanum (1908). Śpiewy Proprium Missae, ułożone według następstwa kalendarza liturgicznego, w kolejności: Proprium de Tempore (adwent, okres Bożego Narodzenia, Wielki Post, okres wielkanocny, niedziele po uroczystości Zesłania Ducha Świętego) oraz Proprium de Sanctis (według miesięcy roku kalendarzowego) i Communia de Sanctis (formularze na te wspomnienia, które nie mają własnych tekstów).
-
Antiphonale Romanum (1912). Śpiewy oficjum (godziny dzienne, nieszpory i kompleta). Nie zawiera godzin nocnych, zwanych również Matutinum. Aż do dziś Vatoficjalnie nie wydała tej części oficjum.
-
Kyriale Simplex (1965). Tak jak Graduale Simplex powstało po Soborze Watykańskim II[3]. Oprócz pięciu schematów Ordinarium Missae zawiera melodie: śpiewów na pokropienie ludu wodą święconą oraz trzy Credo. Każdy z zaproponowanych schematów ma kilka wariantów melodii Kyrie. Niektóre z nich pochodzą z edycji z 1905 roku, inne publikowane są po raz pierwszy.
-
Graduale Simplex (1967). Składa się ze schematów Proprium Missae na poszczególne okresy roku liturgicznego, niektóre uroczystości ku czci świętych, z formularzy wspólnych o świętych (Communia), oraz mszy rytualnych i wotywnych. Śpiewy mogą wymieniać się w ramach formularzy tego samego okresu liturgicznego. Są one proste, w większości sylabiczne oraz nieliczne w stylu półozdobnym, reprezentujące repertorium gregoriańskie okresu klasycznego. W 1975 roku wydano Editio altera[4], według porządku Mszału Rzymskiego (1970), zawierające również część Kyriale Simplex.
-
Iubilate Deo (1974). Wydawnictwo, które ukazało się na mocy dekretu papieża Pawła VI w wigilię roku jubileuszowego 1975. Zawiera recytatywy mszalne, śpiewy najprostsze Ordinarium Missae oraz sylabiczne Cantus varii (20). Jest to pozycja jak najbardziej praktyczna, przeznaczona do użytku wszystkich wiernych.
-
Psallat Ecclesia – laudes iuxta vocem christifidelium (2002). Ostatnie wydawnictwo sygnowane znakiem Libreria Editrice Vaticana, a więc należy je uznać za wersję oficjalną. Zawiera najpopularniejsze śpiewy całego roku liturgicznego przeznaczone dla wiernych. Śpiewy ułożone według porządku: na poszczególne okresy liturgiczne, ku czci Najświętszego Sakramentu, ku czci Najświętszej Maryi Panny, ku czci świętych oraz w różnych potrzebach. Obejmuje również teksty kantyków: Benedictus, Magnificat i Nunc dimittis.
Księgi wydane przez Opactwo Benedyktynów w Solesmes:
-
Antiphonale Monasticum (1934). Przeznaczone dla zgromadzenia benedyktyńskiego. Różni się nieco układem od Antiphonale Romanum. Zawiera zmiany wynikłe z przeprowadzanych w sposób ciągły prac semiograficznych, dotyczących postępu w odczyty-waniu znaków neumatycznych i restytucji melodycznej. Nie jest edycją idealną.
-
Graduel Neumé (1967). Kopia Graduale Romanum z 1908 roku, które dom Eugène Cardine dostał w momencie wstąpienia do nowicjatu benedyktynów. Egzemplarz zawiera liczne znaki neumatyczne naniesione jego ręką. Publikacja bardzo przydatna z punktu widzenia studiów semiologicznych. Interesujące wypadki form neumatycznych, układów melodycznych, prezentowane w prawie synoptycznej formie. W celu przeprowadzenia studium porównawczego, na marginesie umieszczono liczne odniesienia i odwołania do innych miejsc w tekście.
-
Graduale Romanum (1974). Porządek zgadza się z Mszałem Rzymskim (1970) oraz Ordo Cantus Missae (1972). Zawiera części Proprium de Tempore i Communio e Proprium de Sanctis orazformularze mszy: rytualnych, w różnych potrzebach i woty-wnych wraz z liturgią za zmarłych. Obejmuje również śpiewy Kyriale oraz najważniejsze recytatywy liturgiczne celebransa i służby ołtarza.
-
Graduale Triplex (1979). Ma w podtytule „Graduale Romanum Pauli PP.VI cura recognitum & rhythmicis signis a solesmensibus monachis ornatum neumis laudunensibus (cod. 239) et sangallensibus (codicum sangallensis 359 et einsidlensis 121) nunc auctum”.Oprócz kwadratowej notacji Vat,uzupełnionej solesmeńskimi znakami rytmicznymi[5], obejmuje znaki dwóch rodzin notacji neumatycznych in campo aperto[6]. Czarne neumy, umieszczone nad czterolinią, pochodzą z kodeksu 239 z Laon i reprezentują notację metzeńską lub loreńską. Są dziełem francuskiej semiolog Marie-Claire Billecocq.Neumy czerwone (pod czterolinią) umieszczone przez Ruperta Fishera [7] reprezentują notację sangalleńską – kodeks 359 dla graduałów, traktusów i alleluia oraz kodeks nr 121 Einsiedeln – dla wszystkich innych utworów [8]. Bardzo istotne z punktu widzenia histo-rycznego są też odwołania do manuskryptów preneumatycznych, zawartych w Antiphonale Missarum Sextuplex[9], mówiących o autentycznej GREG.
-
Psalterium Monasticum (1981). Był niejako wypełnieniem pustki w księgach zawierających oficjum, powstałej po Soborze Watykańskim II. Uwzględnia posoborową zmianę organizacji psałterza i posługuje się tekstami neo-Wulgaty. Notacja w nim zawarta odzwierciedla postęp w sposobie notacji niektórych neum. Po raz pierwszy też zostają opublikowane niektóre antyfony wraz z odrestaurowanymi trzema archaicznymi tonami psalmowymi: DO, RE i MI oraz dwoma tonami prae-octoechos – protus na tercji i protus na kwarcie. Od momentu wydania dysponujemy w sumie czternastoma tonami psalmowymi.
-
Liber Hymnarius (1983). Pierwsza część nowego Antiphonale Romanum. W podtytule ma: „Antiphonale Romanum secundum Liturgiam Horarum ordinemque cantus Officii dispositum a Solesmensibus monachis praeparatum – Tomus alter – Liber Hymnarius”. Zawiera odrestaurowane wersje melodyczne invitatorium, które śpiewane rozpoczyna oficjum, oraz odrestauro-wane wersje melodyczne niektórych responsoriów. We wstępie podano tabelę neum i elementów neumatycznych, która ma być oficjalną obowiązującą wersją semiografii[10]. W tabeli po raz pierwszy pojawia się quilisma-pes, specjalny znak graficzny oznaczający oriscus oraz neumy initio debilis[11].
-
OffertorialeTriplex (1985). Reedycja solesmeńskiego Offertoriale sive Versus Offertorium Cantus Gregoriani (1935), uzupełniona znakami neumatycznymi rodziny sangalleńskiej (Einsiedeln 121) oraz notacją metzeńską (Laon 239). Neumy są dziełem Fischera. Wszystkie offertoria mają wersety.
-
Antiphonale Monasticum I – Proprium de Tempore (2005). Zawiera śpiewy oficjum na wszystkie okresy roku liturgicznego. Notacją, której używa, jest semiografia ze znakami biorącymi swoją formę graficzną bezpośrednio z poszczególnych form paleograficznych manuskryptów neumatycznych. Niektóre śpiewy mają notację neumatyczną, zapisaną przez Hartkera, autora Antyfonarza, zwanego Antyfonarzem Hartkera[12].
-
Antiphonale Monasticum II – Psalterium (2006). Najnowsze wydanie psałterza w układzie czterotygodniowym. Zawiera też najpopularniejsze i najczęściej używane hymny. Innowacją jest umieszczenie formuł dyferencyjnych (dyferencji) tonów psalmowych bezpośrednio przy antyfonach.
-
Antiphonale Monasticum III – De sanctis (2007). Zawiera kompletne Proprium de Sanctis – uroczystości i wspomnienia świętych oraz formularze wspólne. Zawiera antyfony, responsoria krótkie, wersety i oracje. Od momentu pojawienia się tego wydania możliwe jest całościowe odmawianie Liturgii Godzin w śpiewie gregoriańskim
11. Antiphonale Monasticum V - Proprium Congregationis Solesmensis in Galia (2008). Zawiera Proprium Solesmense - uroczystości i wspomnienia obowiązkowe dla klasztorów należących do Kongregacji Solesmeńskiej.
[1] Szczegółowy wykaz wszystkich publikacji Vati Wydawnictwa Opactwa Benedyktynów z Solesmes: Kyriale Romanum (1905), Toni comunes Missæ (1907) Graduale Romanum (1908), Officium defunctorum (1909), Cantorinus seu Toni communes (1911), Antiphonale diurnum Romanum (1912), Cantus Passionis (1916), Officium Hebdomadæ Sanctæ et Octavæ Paschæ (1922), Officium Nativitatis D.N.I.C. (1926), Antiphonale Monasticum (Tournai 1934), Kyriale Simplex (1965), Graduel neumé (Solesmes 1966), Graduale Simplex (1967), Graduale Romanum (Solesmes 1974), Iubilate Deo, editio altera (1974), Graduale Simplex, editio typica altera (1975), Graduale Triplex (Solesmes 1979), Psalterium Monasticum (Solesmes 1981), Antiphonale Romanum, tomus alter (Solesmes 1983), Processionale Monasticum (Solesmes 1893, reedycja 1983), Offertoriale Triplex cum Versiculis (Solesmes 1985), Psallat Ecclesia – laudes iuxta vocem christifidelium (2002), Liber Antiphonarius pro diurnis horis, t. 1: De tempore (Solesmes 2005), Liber Antiphonarius pro diurnis horis, t. 2: Psalterium (Solesmes 2006), Liber Antiphonarius pro diurnis horis, t. 3: De Sanctis (Solesmes 2007), Liber Antiphonarius pro diurnis horis, t. 5: Proprium Congregationis Solesmensis in Galia (Solesmes 2008)
[2] Por. J. Claire, Un secolo di lavoro a Solesmes,„Studi Gregoriani”, Cremona 2000, Anno XVI,s. 11-15.
[3] Artykuł 117 konstytucji Sacrosanctum Concilium mówi o potrzebie przygotowania edycji zawierającej śpiewy łatwiejsze, przeznaczone do użytku kościołów mniejszych, niemających wykwalifikowanych zespołów śpiewaczych.
[4] Dotyczy to przede wszystkim tekstów, które pochodzą z neo-Wulgaty.
[5] Znaki rytmiczne wprowadzone przez benedyktynów z Solesmes: punctum mora zwane mora vocis – kropka przy nucie, transversum episema – epizema horyzontalna oraz ictus – znak wskazujące binarne i ternarne stopy rytmiczne (według teorii rytmicznej z Solesmes). Por. J. Gajard, Il metodo di Solesmes, Venezia 1960, s. 37-39.
[6] Termin in campo aperto używany jest na oznaczenie notacji bezliniowych, umieszczanych bezpośrednio nad tekstem.
[7] Rupert Fischer (1939-2001) – bawarski benedyktyn (Metten), członek założonego w 1975 roku AISCGre. Jego dziełem są również neumy umieszczone w Offertoriale Triplex.
[8] Pomysł wydania synoptycznej wersji Triplex zrodził się w AISCGre, przy dużym poparciu i zaangażowaniu dom Jean Claire’a, wieloletniego dyrygenta scholi w Solesmes. Por. Graduale Triplex, Solesmis 1979, s. 1-6.
[9] Synoptyczna edycja sześciu manuskryptów z VIII wieku, zawierających świadectwa najstarszych śpiewów mszalnych. Wydana w 1935 roku w Brukseli przez dom René-Jean’a Hesberta. Obejmuje wyłącznie teksty śpiewów. Jeden z rękopisów, graduał z Corbie,ma na marginesie przy niektórych introitach i communio sygle „AD” (Authenticus Deuterus), „ATR” (Authenticus Tritus), „PTE” (Plagalis Tetrardi). Odnoszą się one do tonów psalmowych wymienionych śpiewów. Gdy tekst utworu jest obecny w jednym z sześciu manuskryptów Sextuplex, mówimy, że dany utwór stanowi część pierwotnego GREG.
[10] Zob. Liber Hymnarius, Solesmis 1983, s. xii.
[11] Termin initio debilis wprowadzony został przez Fischera na oznaczenie neumy początkowo słabej, tj. bez artykulacji początkowej.
[12] Neumy umieszczone w Antiphonale Monsticum I zostały zeskanowane bezpośrednio z Antyfonarza Hartkera (St. Gallen, Stiftsbibl. 390-391; PM IIe série, t. I)
 |
